Vấn đề cốt lõi cần chú ý là phải tự phê bình và phê bình như thế nào cho thật sự thiết thực, hiệu quả.

Các thế lực thù địch, phản động, cơ hội chính trị luôn bịa đặt, xuyên tạc rằng: những người cộng sản của Hồ Chí Minh chỉ thích thành tích, luôn cho mình là tốt đẹp, không chịu thừa nhận và sửa chữa sai lầm, khuyết điểm; Đảng và Nhà nước không tôn trọng, không chịu nghe ý kiến đóng góp xây dựng của nhân dân và nội bộ thì mất đoàn kết, đấu đá, triệt hạ lẫn nhau. Thậm chí chúng còn vu khống: “Nhà nước cộng sản dã biến tất cả những người góp ý thành kẻ thù của mình. Đó chính là nguyên nhân vì sao những chế độ cộng sản cầm quyền chậm tiến bộ hơn những nước khác”.

Nhưng những thông tin sai trái, chống phá trên đều bị bác bỏ vì thực tế đã chứng minh: Chủ tịch Hồ Chí Minh, Đảng Cộng sản và Nhà nước Việt Nam luôn có tư tưởng, đường lối, chính sách, biện pháp đúng đắn, phù hợp, sáng tạo để thực hiện tốt nguyên tắc tự phê bình và phê bình.

Trước hết, Hồ Chí Minh xác định mục đích của tự phê bình và phê bình là cốt để giúp đỡ nhau sửa chữa, giúp nhau tiến bộ, là cốt để sửa đổi cách làm việc cho tốt hơn, qua đó nhằm làm cho nội bộ đoàn kết và thống nhất. Người phân tích: Cách mạng muốn thành công thì phải đoàn kết và tiến bộ, muốn đoàn kết càng chặt chẽ, tiến bộ càng mau chóng thì mọi người phải phát triển ưu điểm, sửa chữa khuyết điểm, “Mà muốn được như thế thì không có cách gì hơn là thật thà tự phê bình và phê bình”.

Hồ Chí Minh luôn căn dặn phải thật sự kiên quyết, kiên trì, thành thật, chân thành trong tự phê bình và phê bình. Người yêu cầu phải tự phê bình và phê bình thường xuyên như rửa mặt hằng ngày, khi tự phê bình và phê bình cần ráo riết và phải bằng lòng nhân ái, bằng lòng thành thật. Người cũng chỉ ra rất cụ thể những việc cần làm cũng như những việc cần tránh trong phê bình, tự phê bình: “phê bình mình cũng như phê bình người phải ráo riết, triệt để, thật thà, không nể nang, không thêm bớt. Phải vạch rõ cả ưu điểm và khuyết điểm. Đồng thời, chớ dùng những lời mỉa mai, chua cay, đâm chọc. Phê bình việc làm, chứ không phải phê bình người”.

Hồ Chí Minh từng chỉ ra rằng: “Có hai thứ vũ khí rất sắc bén để giúp chúng ta cải tạo, tức là cố gắng học tập gắn liền với thực hành và không e ngại, không che giấu, thật thà tự phê bình và hoan nghênh quần chúng phê bình mình”. Từ đó, Người yêu cầu: “Phải thực hành phê bình và tự phê bình nghiêm chỉnh trong Đảng, phải hoan nghênh và khuyến khích quần chúng thật thà phê bình cán bộ, đảng viên”. Người nhắc nhở Đảng phải tạo thuận lợi để nhân dân tham gia vào việc tự phê bình và phê bình của Đảng. Người cũng nêu cụ thể để bảo đảm nhân dân thực hiện tốt việc tham gia xây dựng Đảng thì Đảng phải: “Tin vào dân chúng. Đưa mọi vấn đề để cho dân chúng thảo luận và tìm cách giải quyết”. Hồ Chí Minh đề nghị Đảng phải thẳng thắn thừa nhận và đưa ra cả những hạn chế, khuyết điểm để xin ý kiến đóng góp của nhân dân mà sửa chữa: “Chúng ta có khuyết điểm, thì thật thà thừa nhận trước mặt dân chúng. Nghị quyết gì mà dân chúng cho là không hợp thì để họ đề nghị sửa chữa. Dựa vào ý kiến của dân chúng mà sửa chữa cán bộ và tổ chức của ta”.

Hồ Chí Minh luôn căn dặn cán bộ, đảng viên phải chú ý tôn trọng, cẩn thận, khách quan khi xem xét ý kiến phê bình của quần chúng và từ đó cần tự giác sửa chữa khắc phục để tiến bộ hoàn thành mọi chức trách, nhiệm vụ. Ngày 21 – 8 – 1956, trong bài “Phải xem trọng ý kiến của quần chúng” đăng trên báo Nhân Dân, Người viết: “Những cán bộ (hoặc cơ quan, đoàn thể) được phê bình cần phải thật thà và công khai tự phê bình, ra sức sửa chữa”. Khi nói chuyện tại Hội nghị chỉnh huấn cán bộ trung, cao cấp trong quân đội vào tháng 5 – 1957, Người khẳng định: “Chỉ có không ngừng đấu tranh, phê bình và tự phê bình, nhận rõ đúng sai, phát huy cái đúng, khắc phục cái sai, mới có thể làm cho mình, cho Đảng, cho cách mạng tiến bộ mãi”.

Hơn 94 năm qua, tự phê bình và phê bình được Đảng Cộng sản Việt Nam và cán bộ, đảng viên của Đảng, chính quyền, đoàn thể cùng nhân dân thực hiện thường xuyên, hiệu quả. Đó cũng là một trong những nguyên nhân quan trọng để Đảng, Nhà nước và nhân dân ta thu được nhiều thắng lợi to lớn trong sự nghiệp cách mạng. Tuy nhiên, bên cạnh những thành công là cơ bản, việc thực hiện nguyên tắc tự phê bình và phê bình của chúng ta vẫn còn nhiều hạn chế, khuyết điểm cần phải được sửa chữa, khắc phục kịp thời. Đảng đã thẳng thắn nêu ra một trong 9 biểu hiện của suy thoái về chính trị tư tưởng là: “Trong tự phê bình còn giấu giếm, không dám nhận khuyết điểm; khi có khuyết điểm thì thiếu thành khẩn, không tự giác nhận kỷ luật. Trong phê bình thì nể nang, né tránh, ngại va chạm, thấy đúng không bảo vệ, thấy sai không đấu tranh; lợi dụng phê bình để nịnh bợ, lấy lòng nhau hoặc vu khống, bôi nhọ, chỉ trích, phê phán người khác với động cơ cá nhân không trong sáng”.

Để phòng, tránh khắc phục được những hạn chế, khuyết điểm, thực hiện nghiêm túc, hiệu quả nguyên tắc tự phê bình và phê bình, đòi hỏi Đảng, Nhà nước, nhân dân, đặc biệt là đội ngũ cán bộ, đảng viên phải đồng tâm hiệp lực, nỗ lực cố gắng cùng thực hiện nhiều giải pháp tích cực, đồng bộ. Trong đó, như Đảng ta và Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã xác định: mỗi người phải có tinh thần tự giác, trách nhiệm rất cao, có tình thương yêu đồng chí thật sự, và phải có dũng khí đấu tranh thẳng thắn, chân tình; phải xác định rõ bổn phận và trách nhiệm thiêng liêng, cao cả của mình khi được đứng trong hàng ngũ của Đảng, không ngừng phấn đấu và rèn luyện bản lĩnh chính trị, tu dưỡng về phẩm chất đạo đức, lối sống; thường xuyên tự phê bình và phê bình, gương mẫu học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Chủ tịch Hồ Chí Minh. Một trong những yêu cầu quan trọng mà các tổ chức Đảng và mỗi cán bộ, đảng viên cần lưu ý thực hiện thật nghiêm túc trong quá trình thực hiện nguyên tắc tự phê bình và phê bình là phải chuẩn bị thật chu đáo, phải chỉ đạo thật tỉ mỉ, chặt chẽ và tiến hành tự phê bình và phê bình thật nghiêm túc, thận trọng với phương châm, mục tiêu làm đến đâu chắc đến đó và đạt kết quả cụ thể, thực chất. Đồng thời, chúng ta cũng nghiêm chỉnh chấp hành chỉ đạo của Đảng và Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng: “Hết sức tránh làm qua loa, hình thức, chiếu lệ. Khắc phục tình trạng xuê xoa, nể nang, thậm chí biến cuộc họp tự phê bình và phê bình thành nơi vuốt ve, ca tụng lẫn nhau; đồng thời cũng ngăn chặn, tránh tình trạng lợi dụng dịp này để “đấu đá”, “hạ bệ” nhau với những động cơ không trong sáng”.